شفق نیوز
در تهران، ریتم زندگی روزمره بازگشته است، اما در زیر هیاهوی شهر تنشی غیرقابل انکار نهفته است. خیابان ها شلوغ، کافه ها پر، اما گفتگوها به یک سوال برمی گردد: بعد از جنگ چه می شود؟ در داخل تالارهای مرمری پایتخت جنوبی، کلمات به دقت سنجیده می‌شوند و هر بیانیه عمومی وزن یک کالیبراسیون مجدد منطقه‌ای را دارد.
از زمان جنگ کوتاه اما شدید دوازده روزه با اسرائیل در ماه ژوئن، ایران وارد مرحله جدیدی شده است – نه سکوت، بلکه استراتژی. آرامشی که پس از جنگ به وجود آمد، نه یک آتش بس است تا مکثی بین فصل های همان درگیری. حال و هوای شهر منعکس کننده آن است: سرکشی و خویشتن داری، غرور و محاسبه.
دو صدا، یک دکترین
پس از هفته‌ها سکوت عمومی، آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب، بار دیگر با سخنرانی‌ای که لفاظی آشنای مقاومت ایران را زنده کرد، ظهور کرد. خامنه‌ای در پاسخ به رجزخوانی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا در مقابل کنست مبنی بر اینکه آمریکا زیرساخت‌های هسته‌ای ایران را ویران کرده است، به تندی پاسخ داد: «آنها در رویا زندگی می‌کنند… بگذار به رویاپردازی ادامه دهد».
پیام صرفاً انکار نبود. این ادعایی بود که ظرفیت هسته‌ای و نظامی ایران – اگرچه آسیب دیده است – همچنان زنده و در حال بازسازی است.
در همان زمان، حسن روحانی، رئیس‌جمهور سابق، که صدایی تأثیرگذار در محافل سیاسی تهران باقی مانده است، لحن کاملاً متفاوتی به خود گرفت. روحانی با صحبت از “خطرات روز بعد”، بازدارندگی را به عنوان یک فلسفه پیشگیری و نه تلافی جویانه بیان کرد. او گفت: “اگر بازدارندگی وجود داشته باشد، جنگ رخ نخواهد داد. جنگ تنها زمانی آغاز می شود که بازدارندگی مورد تردید قرار گیرد.”
این جفت ژست ستیزه جویانه خامنه ای با عمل گرایی محتاطانه روحانی تناقضی نیست – رقص است. رهبری ایران عمداً دو زبان قدرت را فرافکنی می کند: استواری ایدئولوژیک به پایگاه داخلی خود و عقل استراتژیک به عرصه بین المللی. آنها با هم هسته فکری و عاطفی آنچه را که تهران اکنون «دکترین بازدارندگی جامع» می‌نامد را تشکیل می‌دهند.
عراق: حائل غربی
در میان این کالیبراسیون مجدد، عراق بی سر و صدا دوباره به عنوان سپر جلویی ایران ظاهر شده است. سفر اخیر قاسم الاعرجی، مشاور امنیت ملی به تهران که رسماً به عنوان پیگیری توافقنامه امنیتی 2023 توصیف شد، معنای بسیار عمیق تری داشت.
الاعرجی با مسعود پزشکیان، رئیس جمهور، محمد پاکپور فرمانده نیروی زمینی سپاه و عبدالرحیم موسوی رئیس ستاد کل نیروهای مسلح دیدار کرد – ترکیبی که بر قرار گرفتن عراق در نقشه بازدارندگی در حال تحول تهران تاکید کرد.
پزشکیان با تاکید بر اینکه ایران عراق را به عنوان یک شریک در امنیت منطقه می‌بیند نه صرفاً همسایه، گفت: با هرگونه تهدیدی که از خاک عراق سربرآورد، به گونه‌ای برخورد می‌شود که گویی علیه خود ایران باشد. لحن ابهام کمی باقی نگذاشت: بغداد اولین خط عایق ایران در برابر فشار غرب و اسرائیل است.
در پس رفتارهای دیپلماتیک، این دیدارها حاکی از یک انسجام بی سر و صدا بود – ایران و عراق مواضع دفاعی خود، نظارت مشترک مرزها و هماهنگی دفاع هوایی را همسو کردند. در واقع، عراق در حال تبدیل شدن به بخشی از عمق استراتژیک تهران است – یک “منطقه انکار” که تهدیدها را قبل از رسیدن به خاک ایران جذب و منحرف می کند.
بیشتر بخوانید: مشاور امنیت عراق در تهران: بین صندوق های رای و جبهه های جنگ منطقه
بازگشت مسکو به صفحه شطرنج
در همان هفته، الکساندر لاورنتیف، فرستاده روسیه با پیامی از رئیس جمهور ولادیمیر پوتین وارد تهران شد. او گفت که مسکو ایران را به عنوان یک شریک استراتژیک در دفاع از ثبات منطقه می بیند.
اما در پس این عبارت مودبانه، جریانی از بی اعتمادی وجود دارد. چندین محافل نظامی ایران آشکارا از بی طرفی روسیه در طول جنگ ژوئن انتقاد کردند و مسکو را به “سکوت حساب شده” متهم کردند در حالی که ایران حملات هوایی اسرائیل را تحمل می کرد.
با این حال، ایران می‌داند که بازی طولانی‌اش – لنگر انداختن بازدارندگی هم در قدرت سخت و هم در مشارکت استراتژیک – به فناوری روسیه و پوشش سیاسی چین نیاز دارد. همکاری تهران با مسکو اکنون از انتقال هواپیماهای بدون سرنشین تا تبادل اطلاعات در سوریه و قفقاز گسترش می یابد، در حالی که گسترش بی سر و صدا پروژه های انرژی چین در داخل ایران در بحبوحه تحریم های غرب، اکسیژن اقتصادی را فراهم می کند.
این روابط در کنار هم چیزی را تشکیل می‌دهند که تحلیل‌گران ایرانی «سپر شرقی» می‌نامند – شبکه‌ای از اتحادها که انزوای تهران را به اهرم استراتژیک تبدیل می‌کند.
بازدارندگی دوباره ساخته شد
در قرائت خود تهران از مناقشه ژوئن، حملات اسرائیل یک اقدام مجزا نبود، بلکه اولین جنگ نیابتی غرب بود که مستقیما جمهوری اسلامی را هدف قرار داد. همانطور که روحانی گفت: «اسرائیل این حمله را از طرف غرب انجام داد».
سعید شرودی، کارشناس مسائل ایران در تهران، به شفق نیوز گفت: اظهارات خامنه‌ای نشانه خط قرمزی است: «ایران از برنامه هسته‌ای خود عقب‌نشینی نمی‌کند و می‌خواهد به دشمنان خود نشان دهد که بدون توجه به تهدیدات می‌تواند از مردم و فناوری خود دفاع کند.»
وی خاطرنشان کرد که حمایت‌های اخیر مسکو و بغداد اعتماد تهران را افزایش می‌دهد که «هر گونه ماجراجویی نظامی جدید علیه ایران بسیار پرهزینه‌تر از قبل خواهد بود».
دکتر جلال جراقی، مدیر مرکز مطالعات ایرانی- عرب آفاق در تهران، موافق است، اما نسبت به تداوم نوسانات هشدار می دهد: «اسرائیل به اهداف اولیه خود – سرنگونی نظام یا فلج کردن توانایی های آن – دست پیدا نکرد، بنابراین خطر رویارویی مجدد همچنان وجود دارد.»
به گفته جراقی، استراتژی جدید ایران «ابهام کنترل شده» است. به طور رسمی، تهران پذیرفته است که بخش‌هایی از تأسیسات هسته‌ای‌اش آسیب دیده است، اما اصرار دارد که این حمله نتوانست برنامه را فلج کند. او گفت: «این تناقض عمدی است – دشمنان را در مورد اینکه ایران هنوز چه میزان توانایی دارد، نامطمئن نگه می‌دارد.»
وب استراتژیک از بغداد تا پکن
مدل بازدارندگی تهران دیگر تنها به موشک یا سانتریفیوژ متکی نیست. به طور فزاینده ای چند بعدی می شود:
– نظامی: نوسازی موشکی و ادغام دفاع هوایی با عراق و سوریه.
– اقتصادی: تجارت نفت به سمت آسیا می چرخد، معاملات پایاپای با چین و هند.
– دیپلماتیک: هماهنگی بیشتر با مسکو و پکن در چارچوب برجام.
برای واشنگتن و تل آویو، این ترکیب گزینه های پاسخ را پیچیده می کند. ترامپ حملات ژوئن را به عنوان یک «پیروزی قاطع» جشن می‌گیرد، در حالی که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل نسبت به «دور دوم در صورت لزوم» هشدار می‌دهد. با این حال، ارزیابی‌های اطلاعاتی در هر دو پایتخت اذعان می‌کند که بازیابی نظامی ایران سریع‌تر از آنچه پیش‌بینی می‌شد انجام شد – گواهی بر افزونگی شبکه‌ها و سیستم‌های ذخیره‌سازی زیرزمینی آن.
نگارش و ویرایش توسط کارکنان شفق نیوز.
