دبی، امارات متحده عربی (رویترز) – مقامات و تحلیلگران می گویند که اقتصاد ایران در معرض خطر تورم و رکود شدید همزمان است، زیرا حاکمان روحانی در تلاش برای حفظ ثبات با فضای محدود برای مانور پس از بازگشت سریع تحریم های سازمان ملل هستند.
آنها به دنبال شکست مذاکرات برای مهار فعالیت هسته ای ایران و برنامه موشکی بالستیک این کشور بودند. هر دو طرف می گویند، دیپلماسی برای حل این بن بست ممکن است، اگرچه آیت الله علی خامنه ای، رهبر ایران، پیشنهاد دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا برای دستیابی به یک توافق جدید را رد کرده است.
سه مقام ارشد ایرانی که خواستند نامشان فاش نشود، گفتند تهران معتقد است که آمریکا، متحدان غربی آن و اسرائیل تحریم‌ها را تشدید می‌کنند تا به ناآرامی در ایران دامن بزنند و موجودیت جمهوری اسلامی را به خطر بیندازند.
به گفته این مقامات، از زمان اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل در 28 سپتامبر، جلسات متعددی در سطح بالا در تهران در مورد چگونگی جلوگیری از فروپاشی اقتصادی، دور زدن تحریم‌ها و مدیریت خشم عمومی در حال جوشش برگزار شده است.
تشدید اختلافات اقتصادی بین مردم عادی ایران و نخبگان روحانی و امنیتی ممتاز، سوء مدیریت اقتصادی، تورم تاخت و تاز و فساد دولتی – که حتی توسط رسانه های دولتی گزارش شده است – نارضایتی را برانگیخته است.
یکی از مقامات گفت: «تشکیلات می‌دانند که اعتراضات اجتناب‌ناپذیر است، فقط مسئله زمان است… مشکل در حال افزایش است، در حالی که گزینه‌های ما در حال کوچک شدن هستند».
رهبری ایران به شدت بر «اقتصاد مقاومتی» خود – استراتژی خودکفایی و تجارت نزدیکتر با چین، روسیه و برخی از کشورهای منطقه – تکیه دارد. مسکو و پکن از حق ایران برای داشتن انرژی صلح آمیز هسته ای حمایت می کنند و حملات آمریکا و اسرائیل به سه سایت هسته ای ایران در ماه ژوئن را محکوم کردند.
اما تحلیلگران هشدار می‌دهند که چنین راه‌حل‌هایی ممکن است برای محافظت از کشور پراکنده 92 میلیون نفری در برابر ضربه مجدد اقتصادی کافی نباشد.
یک مغازه دار ایرانی در 13 اکتبر 2025 در مغازه عتیقه فروشی خود در تهران چراغی را تنظیم می کند. (عطا کنار/ خبرگزاری فرانسه)
عمود شکری، استراتژیست انرژی و عضو ارشد مهمان در دانشگاه جورج میسون در نزدیکی واشنگتن، گفت: «تأثیر تحریم‌های سازمان ملل شدید و چندوجهی خواهد بود و آسیب‌پذیری‌های ساختاری و مالی دیرینه کشور را عمیق‌تر خواهد کرد».
دولت در تلاش است تا ثبات اقتصادی را حفظ کند زیرا تحریم‌ها شبکه‌های بانکی را مختل می‌کند، تجارت را محدود می‌کند و صادرات نفت را محدود می‌کند که منبع اصلی درآمد کشور است که منجر به تشدید فشار اجتماعی و اقتصادی می‌شود.»
با بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، خط حیاتی نفت در خطر است
ایران از سال 2018، زمانی که ترامپ در اولین دوره ریاست جمهوری خود، ایالات متحده را از توافق هسته ای سال 2015 تهران با شش قدرت جهانی خارج کرد و تحریم های ایالات متحده را دوباره اعمال کرد، از فروپاشی اقتصادی عمده اجتناب کرده است.
یکی از مقامات ایرانی گفت، اما احیای تحریم‌های گسترده‌تر سازمان ملل شوک‌هایی ایجاد می‌کند که مانع رشد اقتصادی، تسریع تورم و سقوط واحد پول ریال می‌شود و اقتصاد را به سمت مارپیچ رکود سوق می‌دهد.
اقتصاد ایران پس از سال 2018 به دلیل تحریم های جدید آمریکا به شدت کاهش یافت. در سال 2020 دوباره رشد کرد و در برخی مواقع رشد متوسطی داشت که عمدتاً به دلیل تجارت نفت با چین بود.
اما بانک جهانی در این ماه کاهش 1.7 درصدی را در سال 2025 و 2.8 درصدی را در سال 2026 پیش بینی کرد که نسبت به رشد 0.7 درصدی که در آوریل برای سال آینده پیش بینی کرده بود، به شدت کاهش یافته است.
در حالی که تهران هنوز به شدت به صادرات نفت به چین متکی است – بزرگترین مشتری خود و یکی از معدود کشورهایی که با وجود سیاست “فشار حداکثری” ترامپ هنوز با آن تجارت می کنند، تردیدها در مورد پایداری این تجارت حاکم است.
اگرچه نفت خام با تخفیف فروخته می شود، اما همچنان منبع درآمدی حیاتی برای تهران است و نفت و پتروشیمی حدود یک چهارم تولید ناخالص داخلی را در سال 2024 تشکیل می دهند.
با وجود تضمین های عمومی مبنی بر ادامه فروش نفت به چین، یکی از مقامات ایرانی گفت که تحریم های جهانی دوباره اعمال شده می تواند این جریان را خفه کند.
شکری گفت که اگر چین به دنبال کاهش تنش با دولت ترامپ باشد، ممکن است موضع خود را در قبال نفت ایران تشدید کند – تقاضای تخفیف‌های شدیدتر یا کاهش کامل واردات.
برای تهران، هزینه ها می تواند ویرانگر باشد. او گفت که هر دلار کاهش قیمت نفت تقریباً به نیم میلیارد دلار درآمد سالانه از دست می‌رود.
ریال از 920000 در ماه اوت به 1115000 در هر دلار کاهش یافته است و تورم را به حداقل 40 درصد افزایش داده و قدرت خرید را کاهش داده است. کاهش مداوم ارزش ارز و تحریم های تجاری باعث افزایش قیمت ها و کاهش اعتماد سرمایه گذاران می شود.
سختی گسترش می یابد، خشم عمومی فرو می نشیند
تعداد کمی از ایرانیان می توانند از سختی های همراه فرار کنند. احساس ناامیدی در جامعه موج می زند و متخصصان شهری، تاجران بازار و کشاورزان روستایی را تحت تأثیر قرار می دهد.
علیرضا، 43 ساله، تلفنی از پایتخت تهران گفت: “چقدر باید فشار بیشتری را تحمل کنیم؟ تا کی؟ من کارمند دولت هستم و ماهانه فقط 34 میلیون تومان (حدود 300 دلار) درآمد دارم.” او نیز مانند دیگران، از ترس انتقام از سوی مقامات خواست که بیشتر از این نامش فاش نشود.
مردم در میان اجناس دستفروشان در شمال تهران قدم می زنند، 28 سپتامبر 2025. (عکس آسوشیتدپرس/وحید سالمی)
“همسرم بیکار است. شرکت صادرات و وارداتی که او در آن کار می کرد ماه گذشته تعطیل شد. فقط با حقوق و دو فرزندم، حتی برای پرداخت اجاره بها و هزینه های مدرسه هم مشکل داریم. باید چه کنیم؟”
نرخ تورم رسمی ایران حدود 40 درصد است که برخی برآوردها بیش از 50 درصد است. داده های رسمی در ماه سپتامبر نشان داد که قیمت 10 کالای اصلی – از جمله گوشت، برنج و مرغ – در یک سال 51 درصد افزایش یافته است. هزینه های مسکن و آب و برق نیز افزایش یافته است. گوشت گاو اکنون کیلویی 12 دلار قیمت دارد که برای بسیاری از خانواده ها بسیار گران است.
دومین مقام ایرانی گفت: نخبگان روحانی به طور فزاینده ای نگران هستند که تشدید ناراحتی عمومی می تواند اعتراضات گسترده ای را که از سال 2017 به طور دوره ای در میان ایرانیان با درآمد پایین و متوسط بالا گرفته است، دوباره شعله ور کند.
بسیاری از ایرانیان مانند سیما، 32 ساله، کارگر کارخانه در شهر مرکزی شیراز که به دلیل سال ها فشار اقتصادی فرسوده شده است، نگران هستند که تحریم های گسترده آنها را از نقطه شکست عبور دهد.
سیما می گوید: «الان می گویند ما دوباره با تحریم های جدید مواجه هستیم، اما ما در حال حاضر برای تامین زندگی سه فرزندمان دچار مشکل شده ایم، قیمت ها هر روز بالا می رود و ما حتی نمی توانیم ماهی یک بار برای آنها گوشت بخریم.
اگر دیپلماسی نتواند بن بست هسته ای را حل کند، بسیاری از صاحبان مشاغل از انزوای عمیق بین المللی و حملات هوایی بیشتر اسرائیل می ترسند.
“با ترس دائمی از حمله احتمالی و ندانستن اینکه آیا حتی می‌توانم در این ماه صادرات داشته باشم یا ماه آینده، چگونه باید تجارتم را ادامه دهم؟” مهدی که میوه را به کشورهای همسایه می فرستد، گفت.
