با وجود اینکه پاکستان و طالبان زمانی متحد بودند، روابط بین آنها از زمان تسخیر مجدد افغانستان در تابستان 2021 بسیار پرتنش بوده است.
این رابطه هرگز جایگاه سابق خود را به دست نیاورده است. روابط تیره آنها در این ماه به درگیری های چند روزه تبدیل شد، که با نشانه هایی همپوشانی داشت که افغانستان و هند در حال تقویت روابط خود هستند – تحولی که پاکستان را نگران می کند و چشم انداز امنیت را در منطقه پیچیده می کند.
طالبان – محصولات سیستم مدارس پاکستان – در سال 1996 تا حدودی به دلیل حمایت نظامی و لجستیکی از جانب دولت پاکستان به قدرت رسیدند، که همیشه معتقد بود می تواند گروهی را که به ایجاد آن کمک کرده است، کنترل کند.
چرا این را نوشتیم
روابط جنجالی پاکستان با طالبان افغانستان اخیراً به جوش آمده و چشم انداز امنیت طولانی مدت در منطقه را پیچیده کرده است. یک آتش بس تازه می تواند به دو طرف کمک کند تا تنش را کاهش دهند.
در سال 2001، زمانی که طالبان از استرداد اسامه بن لادن به ایالات متحده خودداری کردند، رئیس جمهور جورج دبلیو بوش عملیات تغییر رژیم را آغاز کرد. پاکستان که ایالات متحده برای پیوستن به “جنگ علیه تروریسم” خود تحت فشار قرار داد، ناگهان با همان طالبانی که در به قدرت رسیدن آن کمک کرده بود، درگیر شد.
درگیری‌های مسلحانه اخیر ناشی از اتهام پاکستان مبنی بر اینکه دولت افغانستان پناهگاهی برای تحریک طالبان پاکستان (TTP) فراهم می‌کند، شاخه شبه‌نظامی طالبان افغانستان است که حملات تروریستی منظم را در خاک پاکستان انجام می‌دهد.
با تشدید این حملات، پاکستان با تبعید گسترده پناهندگان افغانی که در داخل مرزهای خود زندگی می کردند، پاسخ داد. بر اساس گزارش ها، تا هفته گذشته، حدود 1.5 میلیون افغان به کشورشان بازگردانده شده اند گزارش های خبری محلی.
در 9 اکتبر، پاکستان که از آنچه که دولت طالبان در کابل ادعا می کند که تمایلی به اقدام علیه تحریک طالبان پاکستان ندارد، خشمگین شده بود، یک سری حملات هوایی را در خاک افغانستان، از جمله پایتخت، انجام داد. درگیری های فرامرزی از روز بعد آغاز شد و هر یک از طرفین ادعا کردند که خسارت زیادی به دیگری وارد کرده اند.
تعداد کشته شدگان این درگیری هنوز نامشخص است. پاکستان ادعا می کند که بیش از 200 شبه نظامی را کشته است، در حالی که طالبان می گوید آنها 58 سرباز پاکستانی را کشته اند.
در 19 اکتبر، پس از بیش از یک هفته درگیری شدید، پاکستان و افغانستان در مذاکرات با میانجیگری ترکیه و قطر بر سر آتش بس توافق کردند.
وزارت امور خارجه قطر اعلام کرد: «دو طرف همچنین توافق کردند که در روزهای آینده جلسات بعدی را برای اطمینان از پایداری آتش بس و تأیید اجرای آن به شیوه ای قابل اعتماد و پایدار برگزار کنند».
در همان روز، خواجه آصف، وزیر دفاع پاکستان، گفت: “تروریزم از افغانستان در خاک پاکستان فورا متوقف خواهد شد” به عنوان بخشی از توافقنامه آتش بس.
پیوندهای ایدئولوژیک
اما کارشناسان متقاعد نشده اند که دولت افغانستان اشتها یا قدرت دارد تا از حمله تحریک طالبان پاکستان به پاکستان جلوگیری کند.
فرزانه شیخ، همکار برنامه آسیا-اقیانوسیه در چتم هاوس می گوید: «همه ما می دانیم که پیوندهای ایدئولوژیک بسیار قوی بین طالبان افغانستان و تحریک طالبان پاکستان وجود دارد. طالبان افغانستان تحریک طالبان پاکستان را تروریست نمی‌دانند، در حالی که پاکستان آشکارا از آنها می‌خواهد به این دلیل که اهداف پاکستانی را از افغانستان هدف قرار می‌دهند.
بخشی از پیوند ایدئولوژیکی بین تحریک طالبان پاکستان و طالبان افغانستان، رد خط دیورند به عنوان یک مرز بین المللی است. خط دیورند یک مرز نرم به طول 1600 مایل است که افغانستان و پاکستان را از هم جدا می کند و رژیم های متوالی افغانستان، از جمله طالبان، آن را خودسرانه خوانده اند. سیما الهی بلوچ، دیپلمات پاکستانی می گوید که هدف نهایی تحریک طالبان پاکستان و طالبان «برقراری خلافت اسلامی در پاکستان» است.
سخنان او توسط یعقوب خان بانگش، مورخ پاکستانی تکرار می شود. او می‌گوید: «آنچه جالب است این است که طالبان هنوز از آن به عنوان خط دیورند یاد می‌کنند و نه مرز. “این بسیار مهم تر از انتخاب کلمات است.”
کارشناسان می گویند که طالبان افغانستان ممکن است به دلیل تقویت صفوف خود با جنگجویان در طول جنگ علیه تروریسم به رهبری ایالات متحده، مدیون TTP باقی بماند. نقش پاکستان در آن درگیری – با اکراه در کنار آمریکا و متحدانش در ناتو و در عین حال پناه دادن به برخی از رهبران طالبان – به بی اعتمادی بین کابل و اسلام آباد دامن زده است و طالبان را تا حد زیادی نادیده می گیرد که فعالیت های تروریستی تحریک طالبان پاکستان را نادیده می گیرد.
زاویه هند
پاکستان نیز نسبت به نزدیکی فزاینده میان افغانستان و هند محتاط است. درگیری های اکتبر همزمان با سفر امیرخان متقی وزیر خارجه افغانستان به هند و اعلام دهلی نو مبنی بر برنامه ریزی برای بازگشایی سفارت خود در کابل بود.
سی کریستین فیر، استاد دانشگاه جورج تاون، می گوید: «آنچه پاکستان بیش از هر چیز می خواهد این است که هندی ها را از افغانستان دور نگه دارد. اما طالبان منافع زیادی از هندی ها می بینند – یکی از آنها مشروعیت بین المللی است و سرمایه گذاری مالی دیگری است.
در بیانیه مشترک وزیر امور خارجه هند، س. جایشانکار، و آقای متقی، بر امکانات مالی تاکید شده است: “با توجه به نیاز مبرم افغانستان برای بهبود و توسعه اقتصادی، هر دو طرف توافق کردند که هند مشارکت خود را در پروژه های همکاری انکشافی، به ویژه در بخش های صحی و ظرفیت سازی، زیرساخت های صحی، ظرفیت سازی، ارتقاء بخشد.”
در همین بیانیه به قلمرو مورد مناقشه جامو و کشمیر به عنوان بخشی از هند اشاره شد که با محکومیت شدید وزارت خارجه پاکستان مواجه شد. منطقه هیمالیا از زمانی که هند و پاکستان به کشورهای مستقلی در سال 1947 تبدیل شدند، نقطه عطف منظمی بین هند و پاکستان بوده است و هر دو به طور کامل ادعای قلمرو خود را داشتند اما فقط بخشی از آن را اداره می کردند.
این بیانیه این نگرانی را در پاکستان ایجاد کرده است که هند قصد دارد از افغانستان به عنوان نیابت استفاده کند. خرم دستگیر خان، وزیر خارجه سابق پاکستان می گوید: «نظر من این است که ما با افغانستان نمی جنگیم، ما با هند می جنگیم.
هند و پاکستان مدت‌هاست که یکدیگر را به استفاده از گروه‌های شبه‌نظامی به‌عنوان نیابت متهم می‌کنند و پس از یک حمله تروریستی در کشمیر تحت اشغال هند که منجر به کشته شدن ۲۶ گردشگر شد، اخیراً در ماه می ۲۰۲۵ وارد جنگ شدند. ورود افغانستان به این درگیری دیرینه ممکن است چشم انداز امنیت بلندمدت را در منطقه ای که سه قدرت هسته ای – هند، پاکستان و چین – و کمتر از یک چهارم جمعیت جهان را در خود جای داده است، برهم بزند.
برخی از تحلیلگران به ویژه نگران هستند که پاکستان ممکن است به دنبال سرنگونی دولت طالبان باشد.
دکتر شیخ، یکی از اعضای چتم هاوس، می گوید: «برای اولین بار… ما در پاکستان صحبت هایی در مورد احتمال تغییر رژیم در افغانستان می شنویم. “این خطرناک و خطرناک است… اما این یک کیفرخواست نکوهنده است از اینکه چقدر کم یاد گرفته ایم” از جنگ علیه تروریسم.
