تصمیم چشمگیر رئیس جمهور دونالد ترامپ برای بمباران مکانهای هسته ای ایران در هفته گذشته ، بسیاری از هشدار را دعوت کرد که ایالات متحده نباید در ایران به عنوان این کار در سال 2003 با عراق وارد شود.
اگر روابط واشنگتن مدتهاست در مورد نفت و امنیت در خاورمیانه تعریف شده باشد ، بازدید ترامپ این بار داده ها ، هوش مصنوعی و زیرساخت های دیجیتال را نشان می دهد. بلند کردن چشمگیر تحریم ها بر سوریه و عادی سازی روابط با دولت جدید در دمشق عناوین را به خود اختصاص داد. اما او به خانه بازگشت و خیلی بیشتر از دست های نمادین. او نمونه کارها از توافق های فناوری محور را امضا کرده بود ، و این سیگنال را نشان می داد که خانه های خلیج فارس در تلاشند تا کشورهای خود و منطقه وسیع تری را هدایت کنند.
تضاد واضح ترامپ در سخنرانی تاریخی ریاض خود در تاریخ 13 مه ، بین اقتصاد در حال افزایش خلیج فارس و اقتصاد فروپاشی ایران ، به وتر-به ویژه در ایران ، که در آن چهره هایی در طیف سیاسی از آن برای حمایت از عادی سازی روابط با ایالات متحده و تعقیب توسعه اقتصادی به سبک عربستان استفاده کرد. اکنون ، همانطور که ایران از اثرات جنگ وحشیانه با اسرائیل و ایالات متحده در حال بازگشت است ، مقامات ارشد را از دست داده است. صدها غیرنظامیو زیرساخت های زیادی ، کنتراست حتی واضح تر است.
اما خاورمیانه مدتها قبل از سفر ترامپ تحول بزرگی را پشت سر گذاشته بود. سالهاست که این منطقه شاهد تغییرات تدریجی اما اساسی با یک مسیر روشن بوده است. هسته اصلی این روند ، افول شبه نظامیان فراملی و ایدئولوژی های انقلابی به عنوان اصلی برای سیاست خاورمیانه است. اسرائیل نیز با مقابله مستقیم با نگهبانان انقلابی ایران ، هدف خود را برای پایان دادن قطعی برای نیم قرن گذشته یک چشم انداز منطقه ای تحت سلطه بازیگران غیر دولتی انجام داد.
در جای خود ، کشورها و خواسته های قوی برای توسعه اقتصادی و خدمات عمومی در مرحله مرکزی قرار می گیرند. این روند قبل از 7 اکتبر 2023 به خوبی در حال انجام بود ، اما عواقب حمله قاتل حماس در آن روز و جنگ اسرائیل که در پی آن بود ، فقط آن را افزایش داده است. به اصطلاح محور مقاومت ایران ، ائتلاف ترین و منسجم ترین ائتلاف بازیگران غیر دولتی در منطقه ، اکنون در ویرانه ها قرار دارد و کشورهای منطقه ای به اولویت بندی روابط دولتی به دولت ، کمتر علاقه مند به حمایت از شبه نظامیان در کشورهای دیگر هستند.
دوران صعود برای بازیگران غیر دولتی ایدئولوژیک به طور قابل ملاحظه ای در سال 1967 با پیروزی اسرائیل بر مصر ، سوریه و سایر کشورهای عربی در جنگ شش روزه آغاز شد. پس از شکست تحقیرآمیز ارتشهای عرب ، PLO از یک لباس تحت حمایت مصر به یک سازمان چریکی فراملی تبدیل شد و علت محبوب آزادی ملی را به عهده گرفت. توافق نامه قاهره در سال 1969 نقطه عطف محوری در تاریخ ژئوپلیتیک خاورمیانه را اثبات کرد. به امضاء یاسر عرفات و امیل بوستانی (به نمایندگی از دولت لبنان) و تحت نظارت رئیس جمهور مصر ، گامال عبدل ناصر ، این توافق نامه با هدف رسمی سازی وضعیت و فعالیت های گروه های مسلح فلسطین در لبنان انجام شد.
در گذشته نگر ، این توافق نامه به عنوان یک لحظه مهم در ظهور بازیگران غیر دولتی در سیاست خاورمیانه ، به ویژه در زمینه بسیج پان عرب و ضد اسرائیل ، به طور گسترده ای دیده می شود. این برنامه های متعدد ، از جمله عادی سازی گروه های مسلح غیر دولتی ، فرسایش حاکمیت ایالت ها و عادی سازی حاکمیت موازی ، که همه ثابت می شود الهام بخش سایر بازیگران است.
در همین حال ، PLO و سایر شبه نظامیان انقلابی عرب هیچ وقت در مداخله در امور داخلی کشورهای عربی مانند اردن ، کویت ، لبنان و عراق هدر ندادند. اما این بسیار خوب با روحیه زمان ها مطابقت دارد ، زیرا مهمترین نیروها در سیاست عرب خود را به صورت فراملی تعریف می کردند و علت فلسطین از همه چیز فراتر رفت. اخوان المسلمین از زمان تأسیس در سال 1928 این کار را انجام داده بود ، و بیشتر کشورهای عربی را تا دهه ها پیش می برد. حزب Pan-arab Baath در دهه 1960 در عراق و سوریه به قدرت رسیده بود و رژیم های Baathist در آنجا از بازیگران غیر دولتی در کشورهای مختلف عربی حمایت می کردند.
همین مسئله در مورد رژیم معظم القاجادفی نیز صادق بود ، که در سال 1969 قدرت را به دست گرفت و به بی ثبات کردن سیاست های منطقه ای کمک کرد. پس از انقلاب ایران در سال 1979 ، حمایت مالی تهران از شبه نظامیان مختلف در کشورهایی مانند عراق ، لبنان و یمن و در سرزمین های فلسطین بیشتر زندگی سیاسی عرب را تکه تکه کرد و حاکمیت کشورهای عربی را تضعیف کرد.
نتیجه فاجعه بار بوده است: بسیاری از کشورهای عربی به طور موثری به کشورهای شکست خورده تبدیل شده اند ، بدون اینکه قدرت مستقل بر سرزمین های خود داشته باشند. جنگهای داخلی ، همیشه با مداخله خارجی و گاهی اوقات با اشغال خارجی ، زندگی سیاسی را در عراق ، لبنان ، لیبی ، سرزمین های فلسطین ، سوریه ، سودان و یمن نشان داده است. از طرف دیگر معادله ، کشورهایی مانند عراق بااتی و خمینیست ایران پتانسیل خود را هدر دادند و با صرف هزینه های خود نه به توسعه خود بلکه در گسترش نفوذ خود در سایر کشورها ، در روند بی ثبات کردن آنها و کل منطقه ، آینده خود را به خطر انداختند.
بهار عربی ، که ظاهراً با امیدهای دموکراتیک آغاز شد ، فقط این روند را تسریع کرد. این کشور با سرنگونی استبدادهای دیرینه در مصر ، لیبی ، تونس و یمن ، سیاست داخلی این کشورها را در معرض مداخله و رقابت از قدرت های منطقه ای قرار داد. این نتیجه مجموعه ای از جنگهای داخلی – غالباً با ابعاد فرقه ای – است که در آن سنگین وزن های منطقه ای مانند ایران ، عربستان سعودی ، ترکیه و امارات متحده عربی برای شکل دادن به نتایج مداخله کردند. این خلاء قدرت باعث افزایش بازیگران غیر دولتی ، مهمترین آنها دولت اسلامی ، که حمله سال 2015 در مرز عراق و سوریه نمادی از فروپاشی اقتدار دولتی در بخش اعظم منطقه بود ، دامن زد.
دوره از سال 2011 به بعد عمیقاً پویایی منطقه ای را تغییر داد و در نتیجه تضعیف یا فروپاشی مراکز سیاسی سنتی در جهان عرب: مصر ، عراق ، لیبی و سوریه. این امر از مراکز سنتی شهری ، روشنفکرانه و فرهنگی ناسیونالیسم عرب و فعالیت سیاسی – باغد ، بیروت ، قاهره ، دمشق – کاسته شد و خلاء رهبری را در جهان عرب به جا گذاشت. با فروپاشی مدلهای ایدئولوژیکی یا ناسیونالیستی ، نفوذ کشورهای حوزه خلیج فارس بیشتر افزایش یافت و این به طرح مدلهای توسعه آنها به عنوان استاندارد جدید منطقه ای کمک کرد.
در زمان ولیعهد محمد بن سلمان ، رهبر سعودی از سال 2017 ، ریاض از حمایت مالی خود از اسلام گرایی فراملی دور شده است ، در عوض اولویت بندی ثبات و رشد اقتصادی برای خود است. از سال 2019 ، مجموعه ای از معاملات دیپلماتیک با دوام ترین شکاف های منطقه به پایان رسیده است. سعودی ها روابط خود را با ایران ، ترکیه و قطر به روز کرده اند. ترکیه و امارات متحده عربی به دشمنی فجیع خود پایان داده اند ، که بر سر سیاست داخلی مصر ، لیبی و سوریه بازی کرده است. ابراهیم روابط عادی بین اسرائیل و امارات ، بحرین ، مراکش و سودان را توافق می کند. در نتیجه ، سقوط محور مقاومت ایران نوید پایان آخرین بازیگران مهم غیر دولتی و چارچوب های ایدئولوژیکی فراملی است.
در جای دیگر ، حزب کارگران کردستان (PKK) ، یک نیروی فراملی مهم فعال در عراق ، ایران ، سوریه و ترکیه ، اسلحه های خود را گذاشته و قول داده است که در روند سیاسی شرکت کند. مدتها قبل از حرکت اخیر ، جدایی گرایی را به عنوان یک هدف رها کرده بود.
دولت جدید احمد آل شرارا در سوریه نمونه ای از این رویکرد جدید است و ضربه نهایی را به محور مقاومت می بخشد. حاکمان جدید دمشق روشن کرده اند که آنها به دنبال تمرکز بر سوریه و توسعه اقتصادی آن هستند. آنها می خواهند ثمرات انقلاب خود را تقویت کنند ، نه صادر کردن آن. اولین زیارت بزرگ شارا به ریاض بود ، نه مکه ، مناسک عبور از دولت برای رهبر پیشین شبه نظامیان.
فلسطینی ها می خواهند وضعیت خود را داشته باشند ، نه نابودی سایر کشورها در منطقه ، محکومیتی که پس از نتیجه فاجعه بار حمله در 7 اکتبر حماس ، تقویت شد. ثروت سیاسی حماس در نادر آنها است. متحدین ایدئولوژیک همکار آن در اخوان المسلمین با شکست های سیاسی و سرکوب های اردن ، کویت و مراکش روبرو شده اند.
رویکردهای جدید در بغداد و بیروت اتخاذ شده است ، یک بار مراکز محور مقاومت. به دنبال ضرب و شتم حزب الله توسط اسرائیل ، دولت جدید لبنان شبه نظامیان تحت حمایت ایران را از بین می برد و هرچند به آرامی در حال حرکت است تا حاکمیت خود را ادعا کند. حتی در عراق ، رهبری به سمت ادعای حاکمیت دولت در مقابل شبه نظامیان قدرتمند تحت حمایت ایران حرکت می کند. حداقل ، بغداد ، حداقل ، قصد دارد بین روابط خود با پایتخت های بزرگ عرب و تهران تعادل برقرار کند. انتخابات پارلمانی آینده امسال احتمالاً این جهت گیری را تقویت می کند.
در خود تهران نیز تغییر اتفاق می افتد. آیت الله علی خمنی ، رهبر عالی 86 ساله ایران ، یک انقلابی مادام العمر است که زندگی خود را در گسترش انقلاب اسلام گرایانه به وجود آورده است. اما او احتمالاً آخرین رهبر ایران است. سالهاست که او ضمن فروش امنیت و دفاع در داخل منطقه ای که غالباً شاهد تحقیر بزرگ بود ، “مرگ بر اسرائیل” و “مرگ به آمریکا” را شعار داده بود. اما در لحظه حقیقت ، هنگامی که ایران خود را در جنگ با این کشورها پیدا کرد ، در پناهگاه خود پنهان شد و جایی برای دیدن آن نبود. وقتی سرانجام برای سخنرانی بیرون آمد ، به نظر می رسید ضعیف و سایه ای از نفس سابق خود است.
اما در حالی که توانایی خامنه ای در دیکته آینده ایران ضربه بزرگی به خود جلب کرده است ، وی اکنون با گزینه دشوار نظارت بر یک انتقال که امیدوار است از تداوم رژیم وی اطمینان حاصل کند ، باقی مانده است.
در انتخابات ریاست جمهوری ایران سال گذشته ، اصلاح طلب مسعود پشکیان بر روی سکوی تعامل با جهان دوید و به طور دور از ایدئولوگ سخت سعید جلییلی شکست خورد. همین نتیجه در هر انتخابات ریاست جمهوری از سال 2013 برگزار شده است (به جز در سال 2021 ، هنگامی که هیچ کاندیدای جدی طرفدار اصلاحات مجاز نبود). بخش های قابل توجهی از تأسیس حاکم تهران اکنون معتقدند که کشور باید از سیاست فاجعه بار خود برای حمایت از محور مقاومت به سمت اولویت بندی توسعه اقتصادی خود دور شود. این توضیح می دهد که امیدهای مشتاق که بسیاری از ایرانیان در مذاکرات با ایالات متحده و در روابط جدید خود با سعودی ها قرار داده بودند. هنگامی که یک روحانی افراطی ایرانی اخیراً در سفر به مکه به خانواده سلطنتی سعودی توهین کرد ، او دور بود محکوم توسط مقامات ایرانی.
بسیاری از موانع باقی مانده است. جنگ وحشیانه اسرائیل با غزه و ادامه اشغال آن در سرزمین های فلسطین ، فلسطینی ها را از خودمختاری محروم می کند و به طور نامحسوس ادغام خود اسرائیل را در منطقه به تأخیر می اندازد. جنگ های داخلی هنوز هم لیبیل ، سودان و یمن. اما مسیر سیاست های منطقه ای مشخص است. این روزها ، به نظر می رسد بسیاری از رهبران منطقه ای اخلاق رهبر پیشین چین دنگ شیائوپینگ را حمل می کنند ، که پس از گشت و گذار در جنوب چین در سال 1992 ، مشهور گفت: “من اهمیتی نمی دهم که گربه سیاه یا سفید باشد ، تا زمانی که موش ها را بدست آورد.” وی آرزو داشت که چندین دهه درگیری ایدئولوژیک بی وقفه بر سر سبک اقتصاد چین پایان یابد ، در عوض ادعا کرد که “توسعه از اهمیت اساسی برخوردار است.”
در خاورمیانه نیز ، یک روحیه دنگیست غیرقابل توصیف اکنون با تمرکز بر نهادهای دولتی مؤثر ، خدمات عمومی با کیفیت ، روابط پایدار دولت به دولت و شکوفایی اقتصادی در حال حاضر در هوا است. این پیش نیاز برای هرگونه رویاهای خاورمیانه عادلانه تر و دموکراتیک است. برای مدت طولانی ، خاورمیانه کلمه ای برای درگیری بین المللی و جنگهای بی پایان بوده است. اما با سکوت اسلحه ، منطقه فرصتی برای ترسیم مسیری به سمت آینده ای متفاوت دارد.
